„Mrok i mgła” Stefan Türschmid

Wydawnictwo: Rebis
wydanie: 5 maja 2015r. Przedpremierowo
format: 135 mm x 215 mm
oprawa: broszurowa klejona
liczba stron: 448

-Buriagina? Sofia Aleksandrowa?

-Tak.

-No to prosimy z nami. 

Miała miły sposób bycia, była pogodna, zniewalająco ładna i życzliwa, wielu ulegało jej urokowi. Przyciągała ludzi jak magnes. Zawsze uśmiechnięta, starała się każdemu powiedzieć coś miłego. Była pogodna i szczera, można było w tym wyczuć zaledwie cień kobiecej kokieterii. No i najważniejsze - Sonia to wzorowa uczennica XXI Liceum Aleksandra Puszkina w Leningradzie i członkini szkolnej egzekutywy Komsomołu. Jesteśmy zatem w Związku Radzieckim w roku 1934 i tutaj poznajemy naszą bohaterkę. Sonia właśnie zdobyła pierwszą nagrodę o konkursie na pracę pod tytułem: „Jak kształtujemy nowego człowieka Kraju Rad?” i dowiedziała się, że została przyjęta w poczet kandydatów do partii. W wieku 17 lat zaczynała już modelować swój wzorowy komunistyczny życiorys. Zresztą całą jej rodzinę rozpierała duma. Od trzech pokoleń było tradycją wczesne wstępowanie do partii. Rodzice, babcia i siostra obsypali ją tego dnia prezentami. Sonia czuła się przeszczęśliwa. Oprócz tego skrycie kochała się w koledze ze szkoły, a w ciągu najbliższych dni do uczucie zaczęło się odwzajemniać. Od czasu, kiedy zaczęła spotykać się z Borysem, cały świat wokół niej stał się absolutnie cudowny. Zachwycała się pięknym Leningradem, z pałacami, parkami, wspaniałymi alejkami i bulwarami. „Kocham nasze przepiękne miasto, kocham Związek Radziecki, nasz wielki i godzien podziwu kraj, w którym tak cudownie się żyje” - tak pisała w pamiętniku.

To cudowne życie zaczęło nagle się zmienić, kiedy najpierw aresztowano Borysa, a potem jej ojca. Sonia nie mogła pojąć dlaczego. Była przekonana, że NKWD popełniło pomyłkę. Ale jedyną odpowiedź, jaką wtedy słyszała było to, że "NKWD nie popełnia pomyłek". Od dziecka była wychowywana w przekonaniu, że system, w który wierzy jest nieomylny i sprawiedliwy. A partia to najmilsi i najwspanialsi ludzie. Żyła w radosnym świecie akademii pierwszomajowych i rocznic rewolucji. Recytowała wiersze o Leninie, Dzierżyńskim i Stalinie. Czytała o bohaterach rewolucji. Jej ojciec brał udział w wielkiej rewolucji, w wojnie domowej, w wojnie z burżuazyjną Polską, z poświeceniem działał w partii, odznaczony był orderami, jak zatem mógł zostać aresztowany. Przecież świat wokół niej był taki dobry, przyjazny, a przyszłość miała być jeszcze piękniejsza. Aresztowania ludzi jednak się nasilały, w końcu przyszła kolej na matkę, która zostaje skazana na obóz pracy. Sonia przyjmuje samokrytykę, czyli wyrzeka się własnych rodziców, aby również nie trafić do aresztu. Musiała przysiądź, że nie miała pojęcia o "wrogiej" działalności jej rodziców wobec partii. Wkrótce umiera jeszcze babcia, a Sonia z siostrą zostają same. Mimo to udaje się jej skończyć studia i zostać tłumaczką. Tłumacze byli wtedy bardzo potrzebni, aby mogli tłumaczyć wszystko, co pisze się na Zachodzie o Kraju Rad. 

To zaledwie początek losów Soni. Soni przyszło żyć w niełatwych czasach. Przyszła na świat, kiedy wybuchła rewolucja tudzież zachłyśnięta do dziecka komunizmem, Stalinem i partią nie znała innego świata. Życie jednak szybko zweryfikowało jej fascynację. Długą drogę musiała przyjść, żeby wszystko zrozumieć i sobie pookładać. Z mroku przedzierała się przez mgłę. 

Historia Soni i jej rodziny jest przeplatana obrazami z życia Stalina. Poznajemy jego zaplecze, osobiste i polityczne decyzje, czystki jakie wprowadza, obsesje i paranoje. To dość odważny zbieg wprowadzony przez autora, bowiem fikcja literacka przeplata tu się z historią. Jeszcze innym bohaterem "Mroku i mgły" są miasta: Leningrad i Murmańsk. Leningrad w roku 1934 tętnił życiem. W tym okresie mieszkańcy byli świadkami świetności miasta, mogli korzystać z wielu rozrywek, chodzili na koncerty do filharmonii, opery teatru. Czas płynął beztrosko. Potem wielu spędzało bezsenne noce, żyjąc w strachu przed aresztowaniem. Na koniec musieli walczyć z głodem i uciekać przed hitlerowskimi nalotami. Natomiast Murmańsk, "kraniec ziemi", to już zupełnie inne miejsce. Sonia zostaje tu skierowana do pracy. Port bowiem potrzebował tłumaczy z angielskiego. Dla Soni zaczął się kolejny etap życia. Czytelnik natomiast poznaje życie mieszkańców miasta, ich próby walki o przerwanie, obozy pracy, jak też odmienne życie ludzi przybywających do portu z Zachodu. Ukazane zostały tu również losy zwykłych ludzi, takich którzy posiadali "wzorowe komunistyczne życiorysy", a przez jeden donos życie ich legło w gruzach, na przykład za czytanie kulturalnych i literackich czasopismom z Zachodu.

Książka wciąga bez reszty i pochłania jak mgła. Stefan Türschmid potrafi płynnie przedstawić realia potwornej epoki Stalina wplatając w to historię miłosną. Takie połączenie świetnie się czyta, lepiej niż opracowania historyczne epoki. Jedynie zakończenie mnie trochę rozczarowało, takie zbyt tandetne. Ale po takiej dramaturgii zdarzeń i koszmarów, jakie spotkały Sonię, tylko taki koniec mógł zadośćuczynić jej poniesione straty. Polecam gorąco!

  Książkę otrzymałam od Wydawnictwa Rebis za co bardzo dziękuję.